Hai thế hệ say mê phát triển đàn môi Việt
Sự có mặt của Giáo sư Tiến sĩ Trần Quang Hải ở nhiều lễ hội đàn môi trên thế giới đều được quý mến và tôn trọng vì hầu như mọi nghệ sĩ đàn môi thế giới đều khâm phục tài năng và xem ông là bậc thầy đàn môi thế giới. Ông đã có trên 500 buổi diễn đàn môi tại 45 quốc gia. Ông là sáng lập viên Hiệp hội Đàn môi thế giới (IJHS – International Jew’s Harp Society).
Bậc thầy đàn môi thế giới
Giáo sư Hải cho biết, đàn môi nhỏ nhắn nên lúc nào cũng có thể mang theo người. Giá tiền lại rẻ, ai cũng có thể mua được. Ngoài việc tạo âm thanh, đàn môi dùng để nói chuyện với nhau (như dân tộc H’mông sử dụng để tỏ tình lứa đôi). Có thể khẳng định, đàn môi là nhạc cụ duy nhất dùng để nói chuyện thay thế giọng nói của con người. Và, học nó cũng đơn giản đến không ngờ, muốn học và chơi căn bản thì không khó. Chỉ mất chừng 15 phút là có thể khảy ra tiếng và tạo một số bồi âm thoát ra từ cây đàn. Ai cũng có thể học và chơi được!
Ông kể về một lần đem đàn môi Việt “đi đánh xứ người”, “Cách đây trên 40 năm khi tôi chơi đàn môi Việt Nam lồng tiếng nói cho một nhân vật robot trong phim hoạt hình. Mọi người ngạc nhiên khi tôi phát ra âm thanh từ đàn môi giống y như âm thanh điện tử dùng cho robot. Chỉ với một nhạc cụ nhỏ mà tôi đã thay thế cho cả bộ máy điện tử, làm cho hãng phim mướn tôi rất hài lòng vì đỡ tốn lại vừa lạ mắt. Đến năm 1985, trong kỳ trình diễn tại một lễ hội nhạc dân tộc ở Đức, tôi biểu diễn đàn môi trước công chúng. Họ thấy đàn môi Việt Nam mỏng manh mà âm thanh vang dội tạo bồi âm trong sáng rất ngạc nhiên và thán phục. Họ không ngờ là ở Việt Nam lại có một nhạc cụ xinh xắn và lại tạo âm thanh hay hơn đàn môi của xứ họ. Mà Đức là nước có truyền thống đàn môi lâu đời”. Theo Giáo sư Hải, tính về số lượng sản xuất thì đàn môi nước Áo phổ biến nhất vì được sản xuất công nghiệp (vài triệu cái bán trong một năm). Nhưng nếu tính về phẩm chất và cao độ chính xác về bồi âm thì đàn môi Việt Nam rất được mến chuộng và hiện được thế giới cho là đàn môi đẹp, rẻ, cao độ bồi âm chính xác nhất.
Ông còn dùng đàn môi Việt Nam trong việc chữa trị giọng nói cho những người bị ung thư cổ họng. Có thể dùng đàn môi thay thế dây thanh quản mà sau thời gian luyện tập có thể tạo một giọng nói giống như những người mang một máy phát âm để trong cổ họng. Chúng ta tin rằng, thời gian tới đây sẽ có nhiều kết quả tốt đẹp đem niềm vui sống cho những người chẳng may gặp phải căn bệnh nan y nơi thanh quản.
Giáo sư Hải đã đến nhiều nước tham gia biểu diễn tại các festival đàn môi quốc tế, như tại xứ Áo (1998), Na Uy (2002), ), Nhật Bản (2002,2008), Hà Lan (2006), đảo Sicily, Ý (2005, 2013), Brazil (2007), Hungari (2007,2010), Úc châu (2008), Canada (2011), Argentina (2011),Yakutia (2011), Nga (2012), Trung Quốc (2013), Đức (2014), Ba Lan (2016). Ông trực tiếp giảng dạy àn môi cho nhiều người. Và, dạy “hàm thụ” các khóa học đàn môi qua youtube cho nhiều học trò khác.
Người học trò mà Giáo sư Hải ưng nhất
Nhưng người mà Giáo sư Hải ưng ý nhất là Đặng Văn Khai Nguyên, năm nay 25 tuổi, sống tại huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai. Ông kể: “Gặp tôi Nguyên nói, một lần tình cờ theo dõi chương trình văn hóa nghệ thuật trên truyền hình, Nguyên biết tôi và phát hiện đàn môi là một nhạc cụ độc đáo, (trước đó thì cháu không theo đuổi một loại hình nghệ thuật nào). Sau đó, Nguyên tìm hiểu trên internet, mua được hai cây đàn môi dân tộc H’mông, tự tập chơi và yêu thích từ đó. Một thời gian, Nguyên chủ động liên lạc với tôi qua email, nhờ hướng dẫn chỉ bảo và được tôi nhận làm học trò vào tháng 8/2011. Tôi chuyển cho Nguyên nhiều thông tin về đàn môi. Nguyên còn kết hợp những chuyến công tác ở vùng miền núi Tây Bắc (Sapa) và Tây Nguyên (Kom Tum, Đăk Nông, Đăk Lăk) và tìm được một số mẫu đàn môi của dân tộc thiểu số”.
Nguyên chia sẻ những kỷ niệm, như vào năm 2012 được Giáo sư Hải giới thiệu làm thành viên Hiệp hội Đàn môi thế giới. Từ đó, Nguyên liên hệ với bạn bè trên thế giới chung niềm đam mê và tìm hiểu về các kiểu đàn môi của nhiều nước.
Và, từ nhiều cuộc nói chuyện, trao đổi trực tiếp và qua mạng với bạn bè quốc tế, Nguyên đã tìm được thêm nhiều loại đàn môi trên thế giới với nhiều kiểu dáng, nét đặc trưng riêng… Do đó, bên cạnh vệc sử dụng thành thạo đàn môi H’mông, Nguyên còn được bạn bè các nước hướng dẫn học thêm kỹ thuật, khẩu hình chơi đàn môi của Nepal, Ấn Độ, Indonesia, Yakutia (vùng Siberia), Kyrgyzstan, Thái Lan, Nhật… Nguyên còn sưu tầm một lượng đàn môi “khủng” đến 600 cây thuộc nhiều nước.
Nguyên còn có tài chế tác. Với chất liệu bằng tre, anh dựa theo một số mẫu đàn môi của các đất nước khác nhau, làm được những cây đàn môi tre nhiều biến thể như đàn môi tre với nhiều cao độ, trầm bổng khác nhau; đàn môi tre hai đầu; đàn môi tre có 2 hoặc 3 và thậm chí 4 lưỡi gà… Nguyên đã gửi tặng cho bạn bè trên thế giới những cây đàn môi Việt và đàn môi tre do mình làm. Điều này gíup cho nhiều người nước ngoài biết đến đàn môi Việt cùng với nhiều loại nhạc cụ Việt Nam khác. Ở quê mình, Nguyên hướng dẫn một nhóm trẻ em từ 7 tới 14 tuổi tập chơi đàn môi. Trong đó, nhiều em đã bộc lộ năng khiếu. Nguyên còn hướng dẫn qua internet giúp một số bạn trẻ ở xa thích tập chơi đàn môi; qua đó phổ biến loại nhạc cụ xưa, hình dáng thì nhỏ bé nhưng có âm thanh trầm đục huyền ảo làm mê say bao người.
Trọng Tín
Có thể tham khảo về đàn môi trên thế giới qua
Blog của GS Trần Quang Hải chuyên về đàn môi
http://tranquanghaidanmoivn.wordpress.com