Và hơn 100 năm sau, các nghệ sĩ trình diễn lại Vũ khúc Đông Dương – bản nhạc tài tử được ký âm cổ nhất Việt Nam – Ảnh: T.T.D.

Bản nhạc tài tử Vũ khúc Đông Dương được nhà nghiên cứu Nguyễn Lê Tuyên – hiện là giảng viên và nhà nghiên cứu âm nhạc Việt Nam tại Đại học Quốc gia Úc – tìm thấy hồi tháng 3 tại Thư viện Quốc gia Pháp. Đây cũng chính là bản ký âm của ông Julien Tiersot – một nhà nghiên cứu dân tộc học, nhạc học nổi tiếng người Pháp. Năm 1900, ông Julien Tiersot đã ký âm lại bản nhạc này khi một ban nhạc tài tử của Việt Nam sang biểu diễn tại Hội chợ thế giới Paris (Pháp) với tư cách là đại diện cho văn hóa Đông Dương. Một cô đào nổi tiếng người Pháp khi đó là Cléo de Mérode cũng đã múa trên nền nhạc tài tử của Việt Nam tại sân khấu ở hội chợ này.

Ngay sau khi phát hiện bản nhạc, ông Lê Tuyên đã gửi tới nhiều nhà nghiên cứu của Việt Nam để tìm kiếm các ý kiến, nhận xét.

Sáu người tham gia biểu diễn bản Vũ khúc Đông Dương lần này có hai giảng viên của Nhạc viện TP.HCM là nghệ sĩ Huỳnh Khải và nghệ sĩ Hải Phượng cùng bốn nghệ nhân, nghệ sĩ nhạc tài tử: Út Tỵ (đàn cò), Văn Môn (đàn kìm), Duy Kim (đàn tranh) và Trường Giang (guitar phím lõm).

Nhạc tài tử trình diễn lần đầu tiên tại Pháp năm 1900 trên sân khấu nhà hát Đông Dương trong Hội chợ thế giới Paris. Cô Cléo de Mérode múa ở giữa, bên phải là ban nhạc tài tử – Ảnh: parisenimages.fr

Nghệ sĩ Hải Phượng cho biết: “Bản ký âm của nhà nhạc học người Pháp được ghi lại theo các nốt nhạc phương Tây và khi hiệu đính, phục dựng lại theo chữ nhạc truyền thống thì mới biết bản nhạc này theo hơi Bắc. Biểu diễn nhạc tài tử nhiều năm nhưng nhóm chúng tôi chưa ai biết qua bản nhạc này, và cũng không chắc là các tài tử xưa đã thể hiện bản nhạc này như thế nào. Vì vậy lúc vỡ bài để tập cũng khá vất vả, nhất là khi chúng tôi muốn trình diễn lại bản nhạc theo đúng phong cách ngẫu hứng của ban nhạc tài tử đã trình diễn tại Pháp vào năm 1900. Dựa vào các tài liệu nghiên cứu và cả trên thực nghiệm nhiều lần, cuối cùng chúng tôi đã chọn được cách đánh vừa ý nhất”.

Theo nghệ nhân dân gian Phạm Công Tỵ (Út Tỵ), đây là một bản nhạc hay và lạ đối với nhạc tài tử. “Rất ít bản nhạc tài tử được dùng để múa. Trước giờ tôi chỉ biết bản Bát Man Tấn Cống là được đờn để múa đèn. Theo tài liệu ghi lại, Vũ khúc Đông Dương lại là một bản nhạc đệm cho cô đào người Pháp múa. Tôi nghĩ có thể đây là một tiết mục ngẫu hứng của dàn nhạc ngày xưa khi đến Pháp giao lưu và trình diễn. Như thế lại càng thấy nhạc tài tử thú vị”. Riêng nhạc sĩ Huỳnh Khải, trưởng khoa âm nhạc dân tộc Nhạc viện TP.HCM, cho hay: “Khi hay tin nhà nghiên cứu Nguyễn Lê Tuyên tìm thấy bản nhạc tài tử cổ xưa này, chúng tôi thật sự vui mừng vì thế giới đã biết đến nhạc tài tử của Việt Nam từ hơn 100 năm trước”.

Có mặt tại buổi diễn báo cáo sáng 5-7, nhà nghiên cứu Nguyễn Lê Tuyên tỏ ra vô cùng xúc động: “Tôi rất hạnh phúc khi được nghe lại giai điệu này tại quê nhà, do các nghệ nhân đờn ca tài tử hàng đầu thể hiện. Tại Hội nghị âm nhạc truyền thống quốc tế sắp tới, tôi đã hẹn với anh Trần Quang Hải – con trai thầy Trần Văn Khê – tháp tùng cùng đoàn để giới thiệu về bản nhạc này nói riêng và nghệ thuật đờn ca tài tử của Việt Nam nói chung”.